ငှက်ဖျား အဆုံးသတ်ဖို့ နည်းလမ်းတွိ

Getty Images
Getty Images

ငှက်ဖျားပိုး(malaria)တိ ခြင်မှာ မကူးနိုင်အောင် ကာကွယ်နိုင်ရေ မိုင်ခြုပ်ပိုး(microbe) တစ်မျိုးကို သိပ္ပံပညာရှင်တိ ရှာတွိလိုက်ပါရေ။

ကန်ညာနိုင်ငံ(Kenya) နန့် ယူကေနိုင်ငံ(UK)မှာ သုတေသန လုပ်နိန်ကတ်တေ သိပ္ပံပညာရှင် တစ်ဖွဲ့က ငှက်ဖျားရောဂါကို ထိန်းချုပ်ဖို့ “ကကောင်း အလားအလာ ကောင်းရေ” တွိရှိချက်လို့ ပြောပါရေ။

လူတိ ငှက်ဖျားရောဂါ ဖြစ်ရစွာက ငှက်ဖျားပိုး(malaria parasite) ကူးစက်ခံထားရရေ ခြင်က လူကို ကိုက်လို့ ဖြစ်ရစွာပါ။ ယင်းခြင်တိကိုရာ ငှက်ဖျားပိုး မကူးအောင် တားနိုင်ဖို့ဆိုကေ၊ လူတိလည်း ငှက်ဖျားရောဂါ ဖြစ်ဖို့ မဟုတ်ပါဗျာလ်။

မိုင်ခြုပ်ပိုးဆိုစွာ ဇာလဲ?

မိုင်ခြုပ်ဆိုစွာ မိုင်ခြိုဆပေါ်ရီဒီးယား အမ်ဘီ(Microsporidia MB)လို့ ခေါ်ရေ ငှက်ဖျားပိုး တားနိုင်ရေ ပိုး (malaria-blocking bug) တမျိုးပါ။ အေပိုးတိကို ခြင်တိကို သုတေသန လုပ်နိန်ရေ အဖွဲ့က ကန်ညာနိုင်ငံက ဗစ်တိုးရီးယား ရီကန်(Lake Victoria) ကန်စပ်က ခြုံတိမှာ တွိရစွာပါ။

မိုင်ခြုပ် (ဝါ) မိုင်ခြိုဆပေါ်ရီဒီးယား တိစွာ မှို (ဝါ) မှိုနန့် ဆဆင်တူရေ ကပ်ပါးပိုး တမျိုးပါ။ အေပိုးတိက ကကောင်း ငယ်ပနာ ခြင်တိပိုင် တခြား ပိုးမွားတိ အူလမ်းကြောင်းနန့် လိင်အင်္ဂါတိမှာ ကပ်ပနာ အသက်ရှင်နိန်တတ်ကတ်ပါရေ။

သုတေသီတိ တွိလိုက်စွာက အေမိုင်ခြုပ်ပိုးတိ ကပ်နိန်ရေ ခြင်တိမှာ၊ ငှက်ဖျားပိုး(malaria parasite)တိကို လုံးဝ မတွိရစွာပါ။ ငှက်ဖျားပိုးစွာလည်း ကကောင်း ငယ်ရေ ကပ်ပါးပိုး တမျိုးပါဗျာလ်။ အဂု ဓါတ်ခွဲခန်း တွိရှိချက်ကို သဘာဝ ဆက်သွယ်ရေး (Nature Communications) စာစောင်မှာ ဖော်ပြထားပနာ၊ ခြင်တိမှာ အေမိုင်ခြုပ်ပိုးတိရာ ကပ်နိန်ကေ ငှက်ဖျားပိုးတိ လုံးဝ မကပ်နိုင်အောင် ကာကွယ်ထားနိုင်ရေလို့ ဆိုထားပါရေ။

ယကေလည်း သဘာဝအလျှောက် အေမိုင်ခြုပ်ပိုးတိ ကပ်နိန်ရေ ခြင်တိကို သုတေသန လုပ်တေ အချိန်မှာ၊ တောခြင်ပမာဏ ၅% လောက်မှာရာ မိုင်ခြုပ်ပိုးတိ တွိရရေလို့ ဆိုပါရေ။

အေတွိရှိချက်က ဘလောက်ထိ အသုံးဝင်ဖို့လဲ?

“အဂု ကျွန်တော်ရို့ တွိရရေ အချက်က လူတိကို ကကောင်း ဒုက္ခပီးရေ ငှက်ဖျားပိုးတိကို ၁၀၀% အထိ တားဆီးပီးနိုင်ရေ ဆိုစွာပါ။” လို့ ကန်ညာနိုင်ငံမှာ ရှိရေ ပိုးမွား ရုပ်ပိုင်းဗေဒနန့် ဇီဝသိပ္ပံဗေဒ နိုင်ငံတကာ သုတေသနဌာန (International Centre of Insect Physiology and Ecology (icipe))က ဒေါင်တာ ဂျေရီမီ ဟာရန်း(Dr Jeremy Herren) က ဘီဘီစီ(BBC) သတင်းဌာနကို ပြောလားပါရေ။

“လူတိက ကကောင်း ကြီးကျယ်ရေ ဆန်းသစ်မှုကြီးတခုလို့ ထင်ကတ်ပါလိမ့်မေ။ အမှန်က မထင်မှတ်ဘဲ တွိလိုက်ရစွာ တခုပါရာ။” လို့ ယင်းသူက ထပ်ပြောလားပါရေ။

ကဗာမှာ နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်း လူပေါင်း ၄ သိန်းကျော် ငှက်ဖျားရောဂါနန့် သီနိန်ရပါရေ။ အများစုက အသက် ၅ နှစ်အောက် အချေတိပါ။

မိုင်ခြုပ်က ငှက်ဖျားကို ဇာပိုင် ရပ်တန့်ဖို့လဲ?

ကကောင်း အသေးစိတ် လုပ်ဖို့တော့ လိုပါသိမ့်ရေ။ ယကေလည်း ဒေ မိုင်ခြိုဆပေါ်ရီဒီးယား အမ်ဘီ(Microsporidia MB)တိကို ခြင်မှာ ထည့်ပနာ ခြင် ခုခံအားကို ပိုကောင်းအောင် လုပ်ပီးလိုက်ကေ၊ ခြင်တိမှာ ငှက်ဖျားပိုး ထပ်ကူးစက်ခံရဖို့ မဟုတ်ပါဗျာလ်။

အဗြီးကေ မိုင်ခြိုဆပေါ်ရီဒီးယား အမ်ဘီ(Microsporidia MB) ကူးစက်ခံရစွာက ခြင်တိ သက်တမ်းတလျှောက်လုံး ဖြစ်နိုင်ပါရေ။ ယင်းပိုင်ရာ ခြင် တသက် မိုင်ခြိုဆပေါ်ရီဒီးယား အမ်ဘီ ကူးခံရစွာမျိုးဆိုကေ၊ ယင်းခြင်တိမှာ ငှက်ဖျားပိုး တခါလည်း ကူးစက်ခံရဖို့ မဟုတ်ပါဗျာလ်။

ငှက်ဖျားရှိရေ ဒေသထဲက ခြင်အဘို အရေအတွက် အနည်းဆုံး ၄၀% မှာရာ မိုင်ခြိုဆပေါ်ရီဒီးယား အမ်ဘီ ကူးစက်အောင် လုပ်ပီးလိုက်ဖို့ဆိုကေ၊ ယင်းမိုင်ခြိုဆပေါ်ရီဒီးယား အမ်ဘီတိစွာ၊ ခြင်အဘိုတိဘားကနိန် အမတိဘားကို ကူး၊ အမတိဘားက ထပ်ပေါက်လာရေ ခြင်ချေတိကို ကူးနန့် အချိန်အတိုချေနန့် ခြင်တိမှာ ငှက်ဖျားပိုး ကူးစက်ခံရမှု ကင်းမဲ့လားနိုင်ပါရေ။

ယင်းအတွက်နန့် သိပ္ပံသုတေသီတိ ခြင်အရေအတွက် အများကြီးမှာ မိုင်ခြိုဆပေါ်ရီဒီးယား အမ်ဘီတိ ဇာပိုင် ကူးအောင် လုပ်ဖို့လဲဆိုစွာကို ဗျူဟာ ၂ မျိုးနန့် စမ်းသပ်နိန်ကတ်ပါရေ။

  • မိုင်ခြိုဆပေါ်ရီဒီးယား အမ်ဘီ မျိုးသန္ဓေတိကို ပွားအောင် လုပ်ပနာ၊ ခြင်တိမှာ ထည့်ဗျာလ် လွတ်ပီးဖို့နည်းလမ်း
  • (လူကို မကိုက်တေ) ခြင်အဘိုတိကို ဓါတ်ခွဲခန်းမှာ မိုင်ခြိုဆပေါ်ရီဒီးယား အမ်ဘီ ကူးအောင် လုပ်ပနာ၊ တောထဲကို လွတ်ဗျာလ် ခြင်မတိနန့် မိတ်လိုက်ပနာ ပွားအောင် လုပ်နည်း

“အဂု တွိရှိချက်အသစ်က ကကောင်း စိတ်လှုပ်ရှားဖို့ ကောင်းပနာ၊ ငှက်ဖျားပိုးကို ထိန်းချုပ်ဖို့အတွက် ကကောင်း အလားအလာ ကောင်းပါ” လို့ အမ်အာရ်စီ-ဂလတ်ဆ်ဂိုး တက္ကသိုလ် ဗိုင်းရာ့ဆ် သုတေသနဌာန(MRC-University of Glasgow Centre for Virus Research)က ပါမောက္ခ ဆတီဗန် ဆိန်ကိန်းဆ်(Prof Steven Sinkins)က ဘီဘီစီ(BBC) သတင်းဌာနကို ပြောလားပါရေ။

အဂု မိုင်ခြုပ်ကို သုံးပနာ ရောဂါထိန်းချုပ်ဖို့ ကြိုးစားရေ နည်းလမ်းက အသစ်တော့ မဟုတ်ပါ။ အယင် ဝူလ်ဘာချီးယား(Wolbachia)ဆိုရေ ဘတ္တရီးယားတမျိုးကို ခြင်တိမှာ သုံးပနာ သွီးလွန်တုပ်ကွေးရောဂါ ထိန်းချုပ်ဖို့ ကြိုးစားဖူးပါရေ။

နောက်တဆင့် ဇာလုပ်ဖို့လဲ?

သိပ္ပံပညာရှင်တိ အေမိုင်ခြုပ်တိ ဇာပိုင် ပျံ့နှံ့လေဆိုစွာကို နားလည်အောင် လေ့လာဖို့ လိုနိန်ပါသိမ့်ရေ။ ယင်းအတွက်နန့် ကန်ညာနိုင်ငံမှာ စမ်းသပ်မှုတိ အများကြီး ထပ်လုပ်ကတ်ဖို့ ပြင်ဆင်နိန်ကတ်ပါရေ။

အေတွိရှိချက်မှာ ပြောစရာတိတော့ ရှိနိန်ပါသိမ့်ရေ။ အေမိုင်ခြုပ်တိက တောခြင်တိမှာ အလိုအလျှောက် ရှိနိန်ဗြီးသား ဖြစ်နိန်စွာတောင်၊ ဇာဖြစ်လို့ ငှက်ဖျားပိုးတိက ရှိနိန်တုန်းသိမ့်လဲ ဆိုစွာပါ။

ဇာဖြစ်ဖြစ် အေနည်းလမ်းက အယင်တလောက တွိခရေ မှို(fungus)တမျိုးက ခြင်တလုံးမျိုးကို ရက်သတ္တပတ် အနည်းချေအတွင်းမှာ ပြုန်းအောင်ထိ သတ်နိုင်ရေဆိုစွာကို သုံးဖို့နည်းလမ်းထက်တော့ ပိုကောင်းရေလို့ ပြောရပါဖို့။ ဇာဖြစ်လို့ဆိုကေ ခြင်တိကိုရာ မျိုးပြုန်းအောင်ထိ သတ်လိုက်ကေ၊ ခြင်တိကို မှီခိုပနာ အသက်ရှင်နိန်ရေ တခြားသက်ရှိတိပါ ဒုက္ခရောက်လားနိုင်လို့ပါ။

ဇာဖြစ်ဖြစ် အေဂု တွိရှိချက်ကို တွင်တွင်ကျယ်ကျယ် သုံးလာနိုင်ရေ တနိနိမှာတော့ခါ ကဗာ့မျက်နှာပြင်က ငှက်ဖျားရောဂါ ပျောက်ကွယ်လားနိုင်ပါရေ။